Μια φορά κι έναν καιρό, μια εποχή που μοιάζει τόσο μακρινή αλλά συνάμα και τόσο κοντινή, μια παρέα φίλων αποφάσισε εν όψει του τριημέρου της εορτής του Αγίου Πνεύματος να ταξιδέψει στην Κωνσταντινούπολη.
Ταξιδέψαμε παλιομοδίτικα, οδικώς, επιλέγοντας μία από τις εκδρομές-πακέτα που προσφέρουν πολλά ταξιδιωτικά πρακτορεία της Θεσσαλονίκης. Τα πλεονεκτήματα αυτού του είδους των εκδρομών είναι ότι ο ταξιδιώτης δεν έχει να ασχοληθεί με την οργάνωση και την σχεδίαση του ταξιδιού. Όλα του προσφέρονται έτοιμα, ωραία και ενίοτε σε αρκετά οικονομικές τιμές. Ωστόσο το πλεονέκτημα αυτό αποτελεί ταυτόχρονα και το βασικό μειονέκτημά τους αφού με αυτόν τον τρόπο ο ταξιδιώτης δεν ανακαλύπτει τον τόπο αλλά ο τόπος του παρουσιάζεται.
Εμείς στην προκειμένη περίπτωση θέλαμε να δούμε πολλά πράγματα γρήγορα, να περάσουμε καλά, ξεκούραστα σε αυτό το city break και κυριότερο από όλα, να μετακινηθούμε γρήγορα σε μία χαώδη πόλη όπως είναι η Κωνσταντινούπολη.
Η Κωνσταντινούπολη…
Η Κωνσταντινούπολη είναι μία μυθική πόλη. Ειδικά για εμάς τους Έλληνες είναι μία δική μας πόλη που όμως δεν μας ανήκει. Είναι ένας τόπος στον οποίο δεν ζήσαμε ποτέ αλλά στο άκουσμά της αισθανόμαστε νοσταλγία.
Η Κωνσταντινούπολη είναι το σύμβολο της αρχοντιάς, του πλούτου σε όλα τα επίπεδα (πνευματικού, πολιτικού, στρατιωτικού, θρησκευτικού). Είναι ένα από τα σύμβολα του Ελληνικού μεγαλείου που όμως όπως πολλά άλλα, ανήκουν πια σε άλλους…
Από την άλλη όμως, αυτό δεν είναι και το μεγαλείο του Ελληνισμού; Να μοιράζεται το φως του;
Μήπως η Κωνσταντινούπολη είναι η μοναδική πόλη που ανήκει σήμερα σε κάποια άλλη χώρα; Τόσα πνευματικά, επιστημονικά και φιλοσοφικά επιτεύγματα έχουν μοιραστεί σε άλλους λαούς και έχουν βοηθήσει στην ανάπτυξη και στον διαφωτισμό της ανθρωπότητας. Σε μία πόλη θα κολλήσουμε;
Ε, κάπως έτσι νοιώθεις όταν φτάνεις στην Κωνσταντινούπολη (όχι ακριβώς έτσι γιατί το κυκλοφοριακό χάος είναι απερίγραπτο αλλά κάπως έτσι όταν εν τέλει φτάνεις στο ιστορικό κέντρο). Σκέφτεσαι “Ωραία πόλη έφτιαξαν οι ημών πρόγονοι. Χαλάλι σας ρε μάγκες…κρατήστε την όμορφη να την θαυμάζει όλο ο κόσμος”.
Η ομορφιά της Πόλης πηγάζει πρωταρχικά από την τοποθεσία της. Πρόκειται για μία πόλη που η θάλασσα την χωρίζει σε 3 τμήματα. Ο Βόσπορος την διαιρεί στο Ευρωπαϊκό και Ασιατικό τμήμα ενώ ο Κεράτιος κόλπος κόβει ακόμα περισσότερο το Ευρωπαϊκό τμήμα σε άλλα δύο κομμάτια. Σε εκείνη την χερσόνησο γεννήθηκε άλλωστε αρχικά η πόλη, με συνέπεια το ιστορικό κέντρο να βρέχεται από 3 πλευρές από θάλασσα (εξ’ού και το γεγονός ότι ήταν σχεδόν απόρθητη, αφού από 3 πλευρές περιβαλλόταν από θάλασσα και από την στεριά ορθώνονταν τα θεόρατα Θεοδοσιανά τείχη). Αυτήν την αστική γεωγραφική ιδιομορφία εγώ προσωπικά την έχω συναντήσει μόνο στη Νέα Υόρκη, όπου δύο ποτάμια χωρίζουν την πόλη σε 3 κομμάτια, την χερσόνησο του Manhattan, το New Jersey και το Brooklyn.
Ας επιστρέψουμε όμως στην Κωνσταντινούπολη. Ένας επιπρόσθετος λόγος που επιλέξαμε να ταξιδέψουμε με πρακτορείο ήταν το θέμα της ασφάλειας. Δεν ξέραμε τι να περιμένουμε. Άλλωστε η λέξη Τούρκος, τουλάχιστον για τον Έλληνα είναι συνυφασμένη με έναν βάρβαρο, απολίτιστο λαό. Λοιπόν, αντίθετα με τα στερεότυπα που είχα στο μυαλό μου, η πρώτη εντύπωση από την πόλη κι ας έχουν περάσει τόσα χρόνια, είναι το σοκ που έπαθα κατά την είσοδό μας στον πεζόδρομο Ιστικλάλ. Πρόκειται για έναν γραφικό τεράστιο σε μήκος πεζόδρομο γεμάτο καταστήματα και καφέ και εστιατόρια που καταλήγει στην κεντρική, γνωστή πλατεία Ταξίμ ο οποίος έσφυζε από ζωή, πλημμυρισμένος από άτομα ντυμένα κομψά, σε στυλ που θα ζήλευαν κάτοικοι μεγαλουπόλεων της Ευρώπης.
Τι άλλο δεν θα ξεχάσω από την Κωνσταντινούπολη; Τις μπύρες που ήπιαμε (ναι πίνουν…Efes) στα γραφικά σοκάκια, το τέλειο παγωτό καϊμάκι, τις μυρωδιές από τα μπαχαρικά στο Καπαλί Τσαρσί και τον τούρκικο καφέ (ή ελληνικό, όπως προτιμάτε, άλλωστε λίγο-πολύ είναι το ίδιο) που ήπιαμε σε ένα καφενείο, τις περιπλανήσεις στην περιοχή Εμινονού, τη μαγεία της παλιάς πόλης με τα ερείπια του Ιπποδρόμου και των παλιών τειχών, την Βασιλική Κινστέρνα, το βασιλικό παλάτι Τοπ Καπί, τη νύχτα που βρεθήκαμε κάτω από τον επιβλητικό πύργο του Γαλατά, το Μπλε Τζαμί και την κρουαζιέρα στα Πριγκηπονήσια, την Γέφυρα του Γαλατά, το θεϊκό χαμάμ σε ένα από τα πιο παλιά χαμάμ της πόλης (το Suleymaniye Hamam – μιλάμε για κτίριο που χρονολογείται 400 περίπου χρόνια πίσω), το Φανάρι με τα αρχοντικά αλλά ερημωμένα σπίτια, τον λούστρο που προσπάθησε να με ληστέψει μπαμπέσικα (αυτό ήταν μία παρένθεση στην εκδρομή). Τέλος, δεν θα ξεχάσω φυσικά το ναό της Αγίας Σοφίας. Επιβλητικός τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά, αν και οφείλω να ομολογήσω ότι εσωτερικά είναι ένας ναός ταλαιπωρημένος. Δεν είναι (ήταν όταν τον επισκέφτηκα) ένας ναός εφάμιλλης ομορφιάς με τους καλοσυντηρημένους ναούς της Ευρώπης όπως π.χ. η Βασιλική του Αγίου Πέτρου αλλά έχει αυτό το “κάτι” που δεν έχουν αυτοί οι ναοί. Έχει λεηλατηθεί, έχει βεβηλωθεί αλλά αντέχει…στέκει…
Από εκείνη την εκδρομή πολλά έχουν μείνει τα ίδια. Ένα από αυτά είναι ο δεσμός που συνδέει εμάς τους 6 φίλους. Και αυτό είναι θαυμάσιο. Πολλά όμως έχουν αλλάξει… Ένα από αυτά είναι η πορεία που οδεύει η γείτονα χώρα. Καταρχάς ας μη γελιόμαστε, οι σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας ποτέ δεν ήταν και ποτέ δεν πιστεύω ότι πρόκειται να είναι ήρεμες. Απλά τα τελευταία 100 χρόνια μεταξύ των εντάσεων των 2 χωρών ενίοτε παρεμβάλλονται κάποιες περίοδοι εξομάλυνσης και αυτό είναι κάτι που δεν συμβαίνει τον τελευταίο καιρό. Η Τουρκία έχοντας στο τιμόνι της επί 17 συναπτά έτη (!) έναν ηγέτη ο οποίος ολοένα και περισσότερο κυριεύεται σταδιακά από τάσεις μεγαλομανίας, κάθε άλλο παρά θυμίζει το κοσμικό κράτος που εγκαθίδρυσε ο Κεμάλ Ατατούρκ.
Για την ακρίβεια το κοσμικό κράτος (αυτή η Δικτατορία με φερετζέ Δημοκρατίας) έχει αφεθεί έρμαιο των αρχέγονων ισλαμικών-οθωμανικών ενστίκτων του τουρκικού λαού με συνέπεια να μεταμορφώνεται ξανά σε ένα πνευματικά τριτοκοσμικό (από κοσμικό) κράτος.
Μπορεί να ακούγομαι απόλυτος και να βγάζω μία έχθρα αλλά θεωρώ ότι η άποψή μου είναι κοινά αποδεκτή από ένα προοδευτικό, δημοκρατικό, υγιή σκεπτόμενο (αποφεύγω σκοπίμως όπως παρατηρείτε να συμπεριλάβω τη λέξη “Δυτικό”) άτομο.
Θα αιτιολογήσω τα επιχειρήματά μου λαμβάνοντας ως αφορμή τη μετατροπή του ναού της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Πολλά έχουν ειπωθεί για αυτήν την πράξη, κυρίως από εμάς τους Έλληνες. Θιχτήκαμε, ενοχληθήκαμε λες και εμείς δεν έχουμε κάνει παρόμοιες πράξεις κατά το παρελθόν… Πάμπολλα τα παραδείγματα. Καταρχάς η πόλη που κατοικώ, η Θεσσαλονίκη, είχε τζαμιά και μιναρέδες. Δεν υπάρχει τίποτα από αυτά εκτός από κάποια ερείπια και το Γενί τζαμί ή το Αλατζά Ιμαρέτ… Δείτε τις εικόνες της πόλης στα παρακάτω άρθρα:
Πάμε πιο πίσω; Στο λαμπρό παρελθόν των Χριστιανών; Καταρχάς μεγάλο πλήθος εκκλησιών είναι χτισμένο σε ερείπια αρχαίων ελληνικών ναών. Έπειτα, μην ξεχνάμε ότι ο Παρθενώνας κατά τα Βυζαντινά χρόνια είχε μετατραπεί σε εκκλησία(της Αγίας Σοφίας)! Λέγεται δε (δεν το γνωρίζω με βεβαιότητα) ότι τμήμα του Αγίου Όρους κατά την αρχαιότητα αποτελούσε το Άβατο της Αρτέμιδος όπου απαγορευόταν η παρουσία του ανδρικού φύλου! Τέλος, για να πάμε στον πιο κοντινό μας τελευταίο αιώνα, η Ροτόντα της Θεσσαλονίκης, Μαυσωλείο του Γαλέριου αφού είχε μετατραπεί κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας σε τζαμί, το 1912 μετατράπηκε σε ιερό ναό του Αγίου Γεωργίου, καθεστώς που (ευτυχώς) πια δεν υφίσταται.
Με λίγα λόγια και για μην το κουράζω το πράγμα, ναι με ενοχλεί που ο ναός της Αγίας Σοφίας ξανά-μετατράπηκε σε τζαμί (ως τέτοιο λειτουργούσε από την άλωση της Πόλης μέχρι το 1934) γιατί ήταν προορισμένος για να λειτουργεί σαν εκκλησία. Η πράξη υποδηλώνει μία αδυναμία, ένα κόμπλεξ. Λες και δεν έχουν τόσα τζαμιά στην Πόλη, ακόμα ένα τους έλειπε… Δεν μπορώ όμως να κάνω κάτι για αυτό. Είναι κάτι που ανήκει στο Τουρκικό κράτος. Δεν μπορώ να εξεγείρομαι όπως κάνει η πλειοψηφία των συμπολιτών μου, αγνοώντας παρόμοιες πράξεις που έκαναν οι πρόγονοί μας ή ομοϊδεάτες Χριστιανοί. Σίγουρα ήταν άλλοι άνθρωποι, με άλλο υπόβαθρο, με άλλα βιώματα. Η καταπίεση άλλωστε οδηγεί σε πράξεις ανάλογες και η κάθε πράξη πρέπει να κρίνεται βάσει της εποχής της. Το θέμα όμως είναι το παρόν και το μέλλον. Η ανθρωπότητα είναι ένας ζωντανός οργανισμός που οφείλει να εξευγενίζεται και να καλλιεργείται πνευματικά με το πέρασμα των ετών όπως συμβαίνει άλλωστε και σε έναν άνθρωπο κατά την διάρκεια της ζωής του.
Η πράξη λοιπόν της μετατροπής του ναού της Αγίας Σοφίας επιστρέφει την Τουρκία 86 χρόνια πίσω, όταν ο ναός λειτουργούσε επίσης ως τζαμί (μην το ξεχνάμε αυτό…). Και αυτή η πράξη δεν είναι η μοναδική με την οποία ο πρόεδρος-δικτάτορας Ερντογάν πηγαίνει την Τουρκία πίσω. Λογοκρισία, επιθετική πολιτική, φυλακίσεις αντιφρονούντων, ανάμιξη στην Συρία και στην Λιβύη με διάθεση και όραμα μία αναβίωση της μεγάλης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ισλαμικός καιροσκοπισμός (γιατί δεν πιστεύω ότι είναι πραγματικά πιστός μουσουλμάνος όταν προσεύχεται φορώντας γραβάτα…) και πολιτική τσαμπουκά και μίσους… Όλα αυτά με κάνουν λοιπόν να πιστεύω ότι το Τουρκικό κοσμικό κράτος έχει αφεθεί έρμαιο των αρχέγονων ισλαμικών-οθωμανικών ενστίκτων του τουρκικού λαού με συνέπεια να μεταμορφώνεται ξανά σε ένα πνευματικά τριτοκοσμικό (από κοσμικό) κράτος, μπαίνοντας κι αυτό στη λίστα των ισλαμικών κρατών που ενώ στα μέσα του 20ου αιώνα ήταν προοδευτικά, τώρα επιστρέφουν σε έναν πνευματικό μεσαίωνα (βλέπε π.χ. Αφγανιστάν, Ιράν…ψάξτε σχετικά βίντεο στο youtube που να δείχνουν πώς ήταν αυτές οι χώρες τις δεκαετίες του 60-70).
Με φοβίζει η δύναμη της θρησκείας και η αναβίωση του θρησκευτικού φονταμενταλισμού. Απεχθάνομαι το μίσος. Σιχαίνομαι τις δικτατορίες και την απαγόρευση της ελευθερίας.
Για αυτό λοιπόν με λύπη και νοσταλγία θυμάμαι εκείνες τις ημέρες στην Κωνσταντινούπολη… Όσο θα κυβερνά αυτός ο πρόεδρος αυτήν την χώρα και όσο αυτή η κατάσταση θα παραμένει η ίδια εγώ δεν έχω καμία διάθεση όχι μόνο να την ξαναεπισκεφτώ αλλά και να αγοράσω οτιδήποτε παράγεται σε αυτήν.
Είναι κάτι που ωστόσο ελπίζω ότι δεν θα κρατήσει για πολύ ακόμα. Μέχρι τότε σας αφήνω με ένα τραγούδι από την εποχή των Chroma, για τους στίχους του οποίου είμαι αρκετά περήφανος και που κατά κάποιο τρόπο ταιριάζει στην περίσταση…
